Janowski Park Narodowy – Projekt. Opracowanie o takim tytule zostało opublikowane przez prof. Dominika Fijałkowskiego (autora m.in. projektów Roztoczańskiego i Poleskiego PN oraz wielu rezerwatów przyrody) w 1991 roku. Opracowanie jest, jak na projekt obszaru chronionego najwyższej rangi, dość lakoniczne, zawiera jednak mapę i ogólny opis przyrody Lasów Janowskich. Przybliżymy tutaj fragmenty projektu, a zwłaszcza mapę – którą udało nam się w przybliżeniu zdigitalizować.
We wstępie możemy przeczytać m.in. Bardzo złożone są stosunki wilgotnościowe i glebowe. Ze skał Roztocza spływają w kierunku południowo-zachodnim liczne strumienie oraz cieki: Łukowica, Dębowiec, Biała, Trzebensz, Branew, Rakowa. Przy wiosennych i letnich powodziach rozlewają one swoje żyzne wody w niższe położenia dolin, powodując ich stalą eutrofizację. Tu skupiają się dość liczne gatunki górskie występujące na Roztoczu. Meandry rzek i strumieni, w połączeniu z lasami i płatami łąk, tworzą piękne, niezwykle interesujące krajobrazy z bogactwem świata roślinnego i zwierzęcego. W tej strefie zachowało się sporo wspaniałych lasów górskich z dominacją jodły, świerka i domieszką buka. W bezodpływowych obniżeniach lub w miejscach okresowego przepływu wód wytworzyły się mało dostępne bagniska, po których tylko znawca terenu i ekologicznych właściwości roślin może poruszać się bezpiecznie. Bagniska te zajęły torfowiska wysokie i przejściowe, skupiające ogromne bogactwo gatunków flory i fauny. Wyżej położone obrzeża torfowisk zajęte są natomiast przez bardzo silnie zróżnicowane bory.
Tutaj możesz pobrać obszar projektowanego Janowskiego Parku Narodowego w formacie .kml (można ją łatwo otworzyć np. w programie Google Earth). Mapę wyrysowano na podstawie georeferencji skanu z publikacji i szczegóły granicy mogą różnić się od zamierzeń autora projektu parku narodowego. Proponowane rezerwaty przyrody pochodzą ze strony Klubu Przyrodników (z akcji „Rezerwaty – Czas na comeback” której jesteśmy partnerem).
O tym jak cenny przyrodniczo jest to obszar niech świadczy kolejny cytat z publikacji prof. Fijałkowskiego: Lasy Janowskie spełniają i inne walory stawiane parkom narodowym. Zajmują najciekawsze obszary niepowtarzalnej jednostki fizjograficznej Kotliny Sandomierskiej. Reprezentują też niespotykane gdzie indziej w Polsce duże zróżnicowanie lasów borowych i bagien. Pod względem zróżnicowania borów, Lasy Janowskie zajmują najwyższą pozycję w obrębie dotychczasowych parków narodowych i innych jednostek fizjograficznych Polski. Pod względem zróżnicowania torfowisk przejściowych i wysokich zajmują z kolei drugie miejsce w Polsce po Poleskim Parku Narodowym.
Do dziś na terenie Lasów Janowskich utworzono 6 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 4557 ha. Pierwszy z nich, Jastkowice powstał w roku 1959, ostatni, Łęka w 1998 r. „Wielkim nieobecnym” aktualnych rezerwatów przyrody jest Bagno Rakowskie, torfowisko wysokie we wschodniej części obszaru. Powołanie rezerwatu na tym terenie jest trudne ze względu na stosunki własnościowe – samo torfowisko, jak i otaczające go bory należą do osób prywatnych, duża część działek ewidencyjnych to paski o szerokości 5-30 metrów. Jednocześnie, taki układ sprawia, że obszar Bagna Rakowskiego nie jest użytkowany w żaden sposób, brak tam chociażby znanej z lasów państwowych gospodarki leśnej.
Przy ustalaniu granic JPN kierowano się przede wszystkim zasięgiem istniejących i projektowanych rezerwatów, bogactwem flory, zróżnicowaniem zespołów roślinnych, mało przekształconymi powierzchniami leśnymi, zróżnicowaniem krajobrazów, spoistością obiektów o najwyższych walorach przyrodniczych, występowaniem bagien, cieków wodnych i rzek mało przekształconych melioracją, a także zróżnicowaniem fauny. Obszar Janowskiego PN miał obejmować ok. 17 tys. ha (po digitalizacji/georeferencji i wyrysowaniu na jej podstawie mapy wyszło 21 tys. ha). Dokładny przebieg granic z 1991 roku zdezaktualizował się w wielu obszarach, np. centralna część Lasów Janowskich została przecięta drogą ekspresową S19, a las miejscami wygląda jak sito (w związku z prowadzoną tam gospodarką leśną). Dyskusyjne jest włączanie w obszar parku narodowego kolejnych kompleksów stawów rybnych (proponowany w projekcie rez. Stawy Wilczowskie, czy powstałe w ostatnich dziesięcioleciach kompleksy) lub miejscowości (być może w formie otuliny?).
Po aktualizacji granic z projektu z 1991 roku (zwłaszcza uwzględnieniu niezwykle cennych przyrodniczo dolin Borownicy i dłuższego odcinka Dębowca i Łukawicy, a także Bukowej), Janowski Park Narodowy mógłby jednak powstać. Obszar ten wciąż jest cenny przyrodniczo, stosunkowo mało przekształcony (choć silnie zmeliorowany, także na obszarze istniejących rezerwatów). W dolinie Rakowej w ostatnich latach wypuszczono stado żubrów, w lasach żyją wilki, rysie, łosie, a na szlakach w popularnych rezerwatach przyrody i uroczyskach w pogodne dni jest tłoczno – miejsca te przyciągają i będą przyciągać coraz więcej osób z pobliskich miast: Stalowej Woli, Janowa Lubelskiego, Biłgoraja, ale też dalszych zakątków Polski. Jednak już same ogromne wartości przyrodnicze stawiają Lasy Janowskie w rzędzie dziesięciu najwartościowszych parków narodowych Polski. To, że nie doczekały się dotąd właściwej rangi, jest wynikiem zniechęcenia trudnościami w powoływaniu Roztoczańskiego Parku Narodowego (15 lat oczekiwania na zatwierdzenie) i Poleskiego Parku Narodowego (30 lat czekania).
Być może nie warto się zniechęcać, a opracować nowy projekt Parku Narodowego Lasów Janowskich, korzystający z dorobku poprzedników, uwzględniający też jednak nową wiedzę, chociażby dotyczącą funkcjonowania rzek i mokradeł? Wszak sam prof. Fijałkowski pisał Należy sądzić, że uzupełnienie tak do granic, jak i oceny wartości przyrodniczej projektowanego parku narodowego wniosą badania hydrologiczne, geologiczne, klimatologiczne i glebowe […].
Cały projekt Janowskiego PN dostępny jest m.in. w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Niestety bez łamania praw autorskich nie możemy publicznie udostępnić całego skanu w pdf.